Türkmenistandaky haly döwlet nyşanydyr. Türkmenistanyň Prezidentiniň karary bilen 1993-nji ýylda Türkmenistanyň Prezidentiniň Karary bilen Türkmenistan halynyň dokumaçylygynyň gadymy däplerini gorap saklamak, janlandyrmak we döredijilik bilen ösdürmek maksady bilen Milli haly muzeýi döredildi. Aşgabatyň merkezinde, Türkmenhaliniň Döwlet assosiasiýasynyň golaýynda ýerleşýär.
Haly dokumaçylygynyň nirede we haçan dörändigi barada ýazmaça çeşmeler we maglumatlar ýok. Emma Türkmenistanda gadymy döwürden bäri halynyň öndürilýändigi aýdyň subutnamalar bar.
Bu ýerde işleýän arheologlar b. e. öň IV-III asyrlara degişli dokuma maşynlarynda ulanylan enjamlary tapdylar. Türkmenistanyň günorta-günbatarynda ýerleşýän Sumbar jülgesinde gazuw-agtaryş işleriniň dowamynda b. e. öň II asyra degişli bürünç halynyň pyçagy tapyldy.
Meşhur türkmen halylary barada ilkinji ýazmaça çeşmeleri XIII asyrda Gündogar Ýewropada we Aziýada syýahat eden italýan syýahatçy Marko Polodan tapyp bolýar. Ol türkmen halylaryny “dünýäde iň inçe we owadan” diýip öwdi.
Hatda milli baýdakda-da halynyň däp bolan şaý-sepleri bar.
Türkmen baýdagynyň dikligine zolakynda meşhur türkmen halylarynyň bäş sany esasy jeli bar. Bu şekiller yzly-yzyna düzülip, bir nusga emele getirýär. Kenarlarda ikinji derejeli formalar ýerleşdirilýär. Goliler Türkmenistanyň milli agzybirligini görkezýär.
Türkmenistanyň Döwlet gerbiniň gyzyl aýlawynyň aýlawly zolagynda sagat ugruna bäş sany esasy halynyň jeli suratlandyrylýar: ahalteke, salyr, ersary, çowdur, ýomut. Muzeýiň meýdany 15 müň inedördül metr. Bu meýdançanyň üçden bir bölegi sergi zallary üçin bellenilýär – 5000 kwadrat metr. Ekspozisiýa 8000 eksponatdan ybarat bolup, olaryň köpüsi XVII-XIX asyrlara degişli. Onuň iň kiçijik halysy 301 kwadrat metr meýdany bolup, Ginnesiň rekordlar kitabyna girizildi.
Türkmen halylary bütin dünýäde meşhurdyr. Olar öňküsi ýaly el bilen örülýär. Olar owadanlygy, güýçlüligi, çydamlylygy bilen tapawutlanýar we bezegleriniň içinde ýerleşdirilen köp sanly gepleýiş simwollary arkaly tükeniksiz maglumat çeşmesi bolup durýar. Tebigy reňkler, ýüplükler hem-de ynsan eliniň ýylylygy türkmen halylaryny özüne çekýän we haýran galdyrýan güýçli energiýa bilen doldurýar.
Muzeýiň territoriýasynda sergi zallaryndan başga-da sergi zallary, konferensiýa zallary, öndürijilik bölümleri, ammarlar we elbetde, muzeýiň durmuşy üçin iň wajyp ylmy bölüm bar. Onuň topary gadymy halylaryň taryhy we sungat gymmatyny öwrenýär.
Türkmen halynyň Milli muzeýine baryp, diňe bir owadanlygyň, nusgalaryň we reňkleriň oýnaýşyndan lezzet alman, eýsem, halynyň gymmatyna ýakyndan düşünip, ondaky nyşanlary okamak we çözmek islegini duýarsyňyz.
