Dayahatyn, şeýle-de Dayakhatyn ýa-da Daya-khatyn (xalq arasynda Bai Khatyn diýlip atlandyrylýar), Türkmenabat şäherinden 170 km garşysynda, Lebap welaýatynyň Amu-Daýra Derýasynyň çep kenarynda ýerleşýän orta asyrlara degişli bir karawansaraýdyr. Bu ýer, Türkmenistan bilen Özbegistan serhediniň golaýynda ýerleşýär. Bu taryhy ýer, her bir tarapynyň uzynlygy 53 metr bolan, berkidilen dörtburçlulyk jaý görnüşindedir.
Taryhy ýazgylara görä, Dayahatyn 9-njy asyrda Tahir ibn Husayn tarapyndan bir galaga hökmünde gurulandygy aýdylýar. Soňra, 11-nji asyrlarda, ol üslubyny üýtgedip, haýran galdyryjy kerwenserai bolup öwrüldi, onda täsin kerpiç gurluşlar ýerleşýärdi. Bu arhitekturanyň ajaýyp eseri, diňe kerwenler üçin däl, eýsem uzak ýolçulykda elitler üçin hem bir syýahatçylyk howandarlygy bolup hyzmat etdi. Dayahatynyň saklanyp galmagy, Seljuk arhitektorlarynyň 11-nji we 12-nji asyrlarda inçe guralan kerpiç işçilik usullaryny peýdalanyp, ajaýyp ussatlygyny görkezýär.
Sungat taýdan beýikligi sebäpli, Dayahatyn Merkezi Aziýada galan karawansaralaryň iň gymmatly we belki-de iň ajaýyp nusgalarynyň biri hökmünde giňden ykrar edilýär. Onuň taryhy ähmiýeti we binagärlik gözelligi, ony sebitiň baý medeni mirasynyň ajaýyp subutnamasyna öwürýär.
Ýerli rowaýatlar
Dayahatyn binasynyň gurluşy bilen bagly dürli rowaýatlar bar, her biri özboluşly bir hekaýa hödürleýär. Bir rowaýatda, Dayahatyn Rabatynyň ýerli bir hökümdar tarapyndan gurlandygy aýdylýar, ol özüni ajaýyp güzellikli Daya atly bir aýaldan gizlemek isleýärmiş. Başga bir wersiýa, baý bir adam bolan Bay hakda bolup geçýär, ol aýalynyň özüni aldatýandygyna şübhelenip, öýünden garasyz derviş hökmünde gaçyp gitýär.
Onuň wepaly aýaly Bay-Hatyn, ondan ýüzlerçe ýyl sapar edişini sabyr bilen garaşyp, sabyr bilen ugrady. Onuň şübhelerini aradan aýyrmak we onuň üýtgewsiz söýgüsini we wepalylygyny görkezmek üçin, ol ajaýyp Dayahatyny gurdy. Yllar boýy aýlanyp, Bay ahyrsoňy öz topragyna dolanýar we karawansaranyň gurluşygyna işçi bolup işe başlaýar. Bay-Hatyn öz söýgüli äjesini tanap, olar galan ömürlerini begendik içinde bile geçirýärler.
Taryhy ýadygärligi goramak
Bu ýer, Türkmenistanyň Hökümeti tarapyndan UNESCO-nyň Dünýä Mirasy sanawyna goşulmak üçin teklip edilipdir. 2012-nji ýylda, Dayahatyn ABŞ Hökümetiniň Medeni Mirasy Goramak üçin Elçiler Fondundan gorag grantyny aldy; Türkmenistanyň Taryhy we Medeni Ýadygärlikleri Goramak, Derňemek we Restawrasiýa Edarasy bu jogapkärçiligi öz üstüne aldy.
