Marguş, Murgap derýasynyň delta sebestliginde, biziň zamanamyzdan öňki VII müňýyllykda emele gelen ilkinji oba hojalygy medeniýeti boldy. Dağlardan gelýän hasylly çäksiz silt, suwuň bolçulygy we ýumşak howa şertleri gowy hasyl almak üçin amatly şertleri döretdi we gadymy ykdysadyýetde ösüş birnäçe asyrlar dowam etdi. Murgap derýasynyň çägindäki şol döwletiň ady hiç wagt bilinmedi we şol döwletiň medeniýeti ýazuw dili bilen tanşyp bolmady. Emma birnäçe asyr soň, bu döwlet, iň uly Iran mozaikalarynda “Marguş” ady bilen agzalýar.
Gadymy döwürde, grek awtorlary öňki ady Margiana diýip üýtgedipdiler. XX asyryň ikinji ýarymynda, Hytaýyň demirgazygyndaky Owganystan we Günorta Türkmenistan teritorýalarynda geçirilen arheologiki açyşlar, Margiana bilen Baktriýanyň arasyndaky ýakyn gatnaşyklarynyň takyk subutnamasyny berdi. Margiana döwleti 3000 inedördül km-den köp meýdany eýeläpdi we 78 oazisi we 150-den gowrak ykjam ýaşaýyş ýerinden ybaratdy.
Amerikan gazetasy “Boston Globe” ýazdy: “Ilkinji dört iň gadymy sivilizasiýa merkezi, ýagny Mesopotamiýa, Müsür, Hindistan we Hytaý baradaky maglumatlary bilýärdik, emma Margiana ekspedisiýasynyň ajaýyp netijeleri sebäpli indi beýleki, bäşinji merkeziniň bardygyny pikir etmek mümkin. 1972-nji ýylda, Gündogar Gara-Kum çölünde arheologlar monýumental galalar we tempallary tapdylar we bu gurluşlar Assiriýa we Babilon binalary bilen deňeşdirilende, ululyk taýdan bäsleşýärdi.”
Onuň ululygy we bu ýerde ýüze çykarylan monýumental gurluşlar sebäpli alymlar, Gonur-depe (häzirki Türkmenistan) Bronza eýýamynyň Margiana döwletiniň paýtagty bolandygyny pikir edýärler. Gonur-depe, güýçli goranyş diwarlary, ýarymkrugly bastionlary, gipsli gurluşlary we Zoroastrizmden öňki däp-dessurlara degişli köne kult gurluşlary bolan dikdörtgen galady. Arheologiki ýer, Mary şäheriniň 100 km demirgazyk tarapynda we Gadymy Merwiň 60 km günorta-günbatar tarapynda ýerleşýär we ol ýerde gezelenç etmek Mary ýa-da Merwden bir günlük syýahat arkaly amala aşyrylyp bilner.
